Begrippen: waar hebben we het over? Seksualiteit, intimiteit en seksuele gezondheid.
Volgens Angeliek is wat iemand onder seksualiteit of intimiteit verstaat, heel individueel.
Zij spreekt liever over seksuele gezondheid. “Dat is een positieve term en dat maakt het makkelijker om het erover te hebben. Voor sommige mensen is intimiteit een knuffel en seks penetratie, maar tegelijkertijd begint seks zelden zonder intimiteit. Het is een breed spectrum en voor iedereen betekent het iets anders."
Stichting Mind omschrijft de begrippen als volgt:
Onder seksualiteit verstaan we de handelingen die gericht zijn op intiem lichamelijk contact die gepaard gaan met gevoelens van opwinding, lust en passie. Seks varieert van zoenen tot het hebben van geslachtsgemeenschap, van intimiteit tussen twee geliefden tot (samen) porno kijken.
Onder intimiteit verstaan we contact en verbondenheid met anderen. Voorbeelden van intimiteit zijn knuffelen, een arm om je heen, hand-in-hand wandelen.
Vanwege post-covid heb ik geen of amper energie voor intimiteit of seks, terwijl ik daar wel behoefte aan heb. Wat kan ik doen?
Volgens Angeliek is het daarbij belangrijk om te weten: waar heb je precies behoefte aan? “Heb je behoefte aan opwinding, aan een orgasme, of wil je tegen iemand aanhangen op de bank? En welke fysieke activiteit moet je daarvoor ondernemen? Seks kost meer energie dan samen aan tafel zitten en elkaars hand vasthouden.”
“Wanneer er een individuele patiënt voor mij zit, dan vraag ik eerst: wat is je patroon nu? Als mensen de overtuiging hebben: ‘ik moet ‘s avonds seks hebben’ dan kun je kijken of er ruimte is om een ander moment te zoeken. Bijvoorbeeld ‘s ochtends wanneer je minder moe bent. Als mensen dan vervolgens zeggen dat er dan daglicht is, dan kun je kijken of je iets met het licht kan doen. Je moet op individueel niveau kijken wat haalbaar is. En - wanneer er een partner of iemand anders bij betrokken is - is het fijn en belangrijk om daarin samen te overleggen.”
Angeliek vertelt dat inplannen een belangrijk aspect is van seks. “Seks is altijd context bepaalt. Als mensen krijgen we voortdurend seksuele prikkels. De een wordt opgewonden van porno kijken, de ander van een mooi persoon op straat, en weer een ander van een boek. Als dat het bewustzijnsstadium binnenkomt, dan is er altijd context waardoor je wel of niet tot seks komt. Als je op bed ligt en je schoonmoeder kan elk moment binnenkomen: dan zul je mogelijk zo afgeleid zijn dat je niet tot seks komt. Als je op straat bent, dan is het sociaal niet acceptabel om op dat moment gehoor te geven aan je behoefte. Dus het plannen van seks betekent meer: zorgen dat de context je helpt. Dus dat je zegt: ik ben ‘s ochtends het minst moe, dan zorg ik dat mijn partner en ik allebei vrij zijn en dat er niemand kan binnenkomen. Je zorgt er bijvoorbeeld voor dat de kamer warm is. Je creëert eigenlijk de voorwaarden om seks te hebben. Dan kan het alsnog zijn dat het niet lukt, omdat je de avond ervoor ruzie had of omdat je verkouden bent. Of je gaat samen in bed liggen en je ziet wel wat er gebeurt. Plannen is dus niet: we moeten dan en dan seks hebben, maar het gaat om de belemmerende factoren verminderen. Het is een aangeleerd idee dat seks spontaan zou moeten zijn, eigenlijk is het juist het omgekeerde.”
Ik (en mijn partner) heb (hebben) besloten om geen seks meer te hebben vanwege post-covid. Is dat oké?
Ook dat is individueel en iets wat je zelf of samen bepaalt, zegt Angeliek. Maar ze zegt ook: “Ik gun mensen om in zo’n geval ook met een seksuoloog te praten. Seks heeft namelijk gezondheidseffecten en zorgt voor meer verbinding. Zo zorgt het voor spierontspanning, je kunt er leniger en sterker van worden (ook al is het passief), je maakt oxytocine aan (dat zorgt voor verbinding met de ander en je voelt je prettiger) en mensen slapen vaak beter na seks omdat ze in diepere ontspanning komen.”
“Door met een seksuoloog te praten kun je op zoek gaan naar remmende factoren en mogelijkheden verkennen. Mensen kunnen vastzitten in bepaalde patronen waar het lastig is uit te komen. Zeker wanneer je je niet prettig voelt en wanneer je al moeite hebt om alle ballen in de lucht te houden. Mensen die ziek zijn hebben al zoveel moeten veranderen of moeten opgeven.”
Hoe maak ik intimiteit bespreekbaar met mijn partner?
Volgens Angeliek begint dat met communicatie. “Als je er nooit eerder over praatte: dan is het lastig. Het begint met de vraag: wat houdt me tegen? Is dat omdat jullie er nooit over spraken of denk je dat je partner het lastig vindt. Vaak is het ook schaamte over jezelf, we hebben niet geleerd om erover te praten. Wat kan werken: blijf dicht bij jezelf en benoem dat je het lastig vindt. Bijvoorbeeld: ‘Ik merk dat ik het ingewikkeld vind om erover te beginnen, maar ik mis intimiteit of seks en ik zou het er graag met je over willen hebben als jij er ook voor open staat’. Daarmee heb je gelijk de roze olifant benoemd.”
Hoe maak ik intimiteit bespreekbaar met lotgenoten?
Angeliek vertelt dat daarvoor verschillende opties zijn. “Je kan het bespreekbaar maken in een bestaande lotgenotengroep, of je kunt een aparte lotgenotengroep over dit onderwerp oprichten, of een-op-een of in een kleine groep met lotgenoten waar je je veilig bij voelt. Het belangrijkste is dat het veilig voelt én hoe je het bespreekt. Wat kan werken is om een seksuologe als externe gespreksbegeleider uit te nodigen. Zo heb ik laatst op een congres van Duchenne Parent Project een workshop begeleid over seks, zodat patienten het daar onderling over konden hebben. Het is goed om te realiseren dat er veel dingen kunnen veranderen op het gebied van seks en intimiteit door post-covid, en het is belangrijk om daarover te praten.”
Ik heb last van schuldgevoelens richting mijn partner omdat ik geen/amper energie meer heb voor seks. Hoe ga ik daarmee om?
Angeliek raadt aan om, bijvoorbeeld met behulp van een psycholoog, te onderzoeken waar die schuldgevoelens vandaan komen. “Kort door de bocht: stel je wordt als fietser aangereden door een auto en je loopt hersenletsel op, daar ben je niet schuldig aan. Het feit dat je corona hebt gekregen en nu post-covid hebt, daar ben je ook niet schuldig aan. Het is iets wat jou overkomen is en je bent niet verantwoordelijk voor het feit dat je ziek bent geworden. Je kunt onderzoeken: waardoor voel ik me schuldig? Komt dat omdat door post-covid alles anders is geworden, of liggen daar andere overtuigingen aan ten grondslag. Vaak is dit niet alleen iets wat op het gebied van seksualiteit speelt, maar breder. Sommige mensen vinden dat seks hoort of zijn bang dat hun partner hen anders verlaat.”
Hoe bewaak ik - met het oog op post-covid - mijn eigen grenzen op het gebied van intimiteit en seksualiteit?
Volgens Angeliek is het op ieder gebied belangrijk om je eigen grenzen te kennen. “Dat gaat over bewuste inzet van je energie. En soms kun je dan ook bewust over je grenzen heen gaan als je iets belangrijk vindt. Als je weet dat je naderhand moe bent, maar je wilt iets graag zelf en niet omdat je partner het wilt, dan kun je het ervoor over hebben. Dan kan het een bewuste keuze zijn dat je ergens energie voor gebruikt, en dat is dan oké.”
Ik ben onzeker over mijn lichaam door post-covid. Wat kan ik daaraan doen?
Door post-covid kun je onzeker worden over je lichaam, bijvoorbeeld omdat je duizelig wordt of hartkloppingen krijgt. Angeliek raadt aan om te zoeken naar andere houdingen of manieren zodat je daar minder last van hebt. “Je kunt aan van alles denken. Bijvoorbeeld verschillende houdingen. Of je kunt afspreken heel rustig aan te doen. Er zijn tegenwoordig ook hulpmiddelen die kunnen helpen, zoals een vibrator als je arm te snel vermoeid wordt of een schommel voor een ontspannender standje. Vroeger lag er een taboe op naar een sekswinkel gaan, maar dat is tegenwoordig anders. Er zijn veel mooie winkels waar mensen werken die je kunnen helpen met veel kennis. Ook zijn er online webshops die kwalitatief goed zijn en waar je bijvoorbeeld op categorieën kunt zoeken. Het gaat er uiteindelijk om of je je doel kunt bereiken, ook al is dat via andere wegen. Dat kun je onderzoeken, maar dat vraagt wel om patronen te doorbreken.”
Kunnen medicijnen effect hebben op seksualiteit?
Het gebruik van medicijnen kan effect hebben op seksualiteit. Angeliek raadt aan om - wanneer dat een probleem is - dat met de huisarts te bespreken. “Je kunt samen met je huisarts naar je medicijnlijst kijken. Het is niet raadzaam om zelf ergens zomaar mee te stoppen, maar altijd in consultatie met een arts.”
Op deze webpagina vind je alles over de invloed en bijwerkingen van medicijnen op seksualiteit, inclusief een lijst met seksuele bijwerkingen per geneesmiddel. Het is belangrijk om altijd eerst te overleggen met de voorschrijver van het medicijn (bijvoorbeeld de huisarts) voordat je aanpassingen doet.
De dynamiek in mijn relatie is veranderd vanwege post-covid, onder andere omdat mijn partner voor mij zorgt. Hoe kunnen we de balans weer herstellen?
Angeliek vertelt dat rolverandering iets is wat je vaak ziet bij ziektes en chronische aandoeningen. “Wat zinvol kan zijn is om voor bepaalde deelgebieden - als je de mogelijkheid hebt - andere mensen in te schakelen. Denk aan thuiszorg of huishoudelijke hulp. Ook is het goed om je ervan bewust te zijn in welke rol je contact hebt. Op het moment dat iemand de mantelzorger is, dan is de context anders bij het wassen of aankleden. Op het moment dat je intiem wilt zijn, kan bijvoorbeeld een kaars aansteken je helpen om weer de rol van seksuele partner te ervaren.
Post-covid zou kunnen zorgen voor een lager testosteron, wat ook invloed heeft op de zin in seks. Valt daar iets aan te doen?
Angeliek: “Er zijn mogelijkheden om testosteron aan te vullen. Maar dan moet je er eerst zeker van zijn dat het verlaagd is. Deze tests zijn niet op iedere plek uit te voeren. Je hebt bovendien ervaren artsen nodig om de informatie goed te interpreteren. Het gebeurt echter niet zo vaak dat vermindering van testosteron de oorzaak is van minder zin in seks. Veel belangrijker is dat je eerst nagaat waarom je geen zin hebt in seks. Uit de ervaring van seksuologen blijkt dat zin in seks sowieso door de tijd veranderd. Zin in seks wordt door vele oorzaken beïnvloedt waarbij een chronische aandoening zowel fysiek, emotioneel en sociaal maatschappelijk zo'n grote invloed hebben dat er daardoor heel vaak minder zin in seks ontstaat.”
Plezier
Angeliek wil benadrukken dat seks gaat om plezier. “Seks is in een mensenleven heel essentieel. Slechts een klein percentage is voor voortplanting, de andere rest is voor plezier en genieten. Wanneer jij (en je partner) plezier hebt, dan is het goed. Of dat urenlang in allerlei standjes is, of dat je ervan geniet dat je iemand kunt aanraken. Het gaat niet om prestatie, het gaat erom dat je geniet, in welke vorm dan ook. Mits je daarin elkaars grenzen respecteert, is alles daarin goed.”
Meer informatie
- Rutgers is het onafhankelijke expertisecentrum seksualiteit in Nederland. Op hun website www.seksualiteit.nl vind je betrouwbare informatie. Ook hebben ze een brochure: ‘Invloed van chronisch ziek zijn op je seksualiteit’.
- www.sense.nl: een betrouwbare website over seks voor jongeren tot 24 jaar. Hier kun je ook vragen stellen aan deskundigen via chat, mail, telefoon of een afspraak in je buurt.
- Documentaire ‘Mijn seks is stuk’ van de VPRO.
- Sick and Sex: Sick and Sex heeft als doel aan ieder die geconfronteerd wordt met ziekte op toegankelijke wijze informatie te bieden op het gebied van seksualiteit, intimiteit en relatie.
- Praat met een psycholoog, relatietherapeut en/of seksuologe. Kijk van tevoren of dit wordt vergoed door je zorgverzekeraar.
Angeliek Zwinkels werkt in Hoensbroek bij Adelante als revalidatiearts en seksuoloog en in het MUMC als seksuoloog i.o. NVVS bij de vakgroep psychiatrie/psychologie.
